Pałac w Natolinie

Właściciele

Pałac Natoliński powstał w latach 1780 – 82 na terenie dawnej Bażantarni królów: Jana III Sobieskiego i Augusta II Mocnego, w ostatnich latach życia Augusta Czartoryskiego, wojewody ruskiego i właściciela dóbr wilanowskich. Po jego śmierci w 1782 roku dobra te odziedziczyła córka wojewody księżna Izabela Lubomirska. W związku z jej wyjazdem za granicę, Pałac nie był zbyt często użytkowany przez właścicieli, a w czasie oblężenia Warszawy w 1794 roku przez wojska rosyjskie i pruskie został uszkodzony.

W 1799 roku Bażantarnia wraz z Wilanowem przeszła na własność Aleksandry Potockiej, żony Stanisława Kostki Potockiego, wybitnego przedstawiciela polskiego Oświecenia. Jedyne dziecko tej pary – syn Aleksander ożenił się z Anną (Anetką) z Tyszkiewiczów, która jako zdolna malarka i rysowniczka oraz entuzjastka starożytności, miała wielki wpływ na powtórne urządzanie Bażantarni. Na cześć jedynej córki Aleksandra i Anny Potockiej – Natalii (ur. 18 marca 1807), posiadłość zyskała nową nazwę – NATOLIN. Po rozwodzie z Anetką Aleksander Potocki władał Natolinem aż do śmierci w 1845.

Kolejnym właścicielem dóbr wilanowskich został jego syn August Potocki, uczestnik Powstania Listopadowego, zmuszony po jego upadku do ucieczki za granicę. ożenił się z kuzynką Aleksandrą z Potockich. August zmarł bezpotomnie w 1867 pozostawiając majątek żonie, która w testamencie zapisała dobra wilanowskie Ksaweremu Branickiemu. Ostatnim prywatnym właścicielem pałacu w Natolinie był jego syn Adam (1892-1947).

Za twórcę pałacu w Natolinie uznaje się Dominika Merliniego, choć autor jedynej obszernej monografii historycznej Natolina, prof. Stanisław Lorentz, wskazuje raczej na Szymona Bogumiła Zuga. Nie wynika to jednak jednoznacznie z zachowanych dokumentów. Zug był na pewno jednym z autorów projektów wnętrz i detali architektonicznych, a także nadzorował prace budowlane. Z jego tekstów pochodzą również informacje na temat wyglądu pałacu i parku. Podobnie jak Merlini także i Zug zasłużył się dla rozwoju stylu klasycystycznego u schyłku Rzeczypospolitej, zwłaszcza w Warszawie, gdzie zaprojektował m.in. ewangelicko-augsburski kościół Św. Trójcy na placu Małachowskiego.

Kolejnym wielkim architektem, zasłużonym zarówno dla Natolina, jak i dla architektury klasycystycznej w Polsce, był Chrystian Piotr Aigner, protegowany i przyjaciel Stanisława Kostki Potockiego, autor m.in. projektu kościoła Św. Aleksandra na Placu Trzech Krzyży i fasady kościoła Św. Anny na Krakowskim Przedmieściu.

Wnętrza

Architektura Pałacu Natolińskiego nawiązuje do modnych letnich rezydencji w stylu klasycystycznym, w szczególności do wiejskich pałaców z rotundowymi salami, charakterystycznych dla „ostatniego tchnienia” baroku, swoistego połączenia pomiędzy stylem barokowym a wczesno-klasycystycznym. Już na pierwszy rzut oka styl pałacu natolińskiego przypomina styl francuskiego klasycyzmu z czasów panowania Ludwika XVI.

Pałac zaprojektowano na rzucie prostokątnym, rotundowa sala nie została umieszczona symetrycznie na środku budynku, lecz w tzw. trakcie parkowym, przybierając formę zewnętrznego portyku. Powstał w ten sposób unikatowy Salon Otwarty, miejsce spotkań, koncertów i zabaw. Strop nad salonem oparto na 6 kolumnach jońskich zakończonych kapitelami w kształcie baranich rogów (ozdobionych dodatkowo baranimi głowami i girlandami). Podobne rozwiązania można znaleźć w całej Europie, np. wśród projektów Sir Williama Chambers’a, twórcy wielu angielskich założeń parkowo-ogrodowych oraz Charlesa Camerona.

Od strony dziedzińca elewację dzielą dwa symetryczne ryzality, czyli występy, które zwiększają powierzchnię pomieszczeń, zarówno na parterze, jak i na piętrze budynku. Pomiędzy ryzalitami, w powstałym w ten sposób zagłębieniu murów znajduje się główne wejście do Pałacu. Bryłę budynku zdobi attyka, z dekoracjami w kształcie wieńców dębowych. Okna zaprojektowano i wykonano w stylu francuskim zachowując charakterystyczne proporcje i okiennice, zarówno zewnętrzne z regulowanymi żaluzjami, jak i wewnętrzne chroniące przed ucieczką ciepła.

Na pierwotny charakter wnętrz pałacowych wielki wpływ miał Stanisław Kostka Potocki i jego współpracownik, sprowadzony z Rzymu, architekt, malarz i rysownik – Vincenzo Brenna. Według jego projektów wykonano ówczesne dekoracje malarskie (polichromie) m.in. Salonu Otwartego, Bawialni i Jadalni.

W roku 1806 nowi właściciele Natolina – Potoccy – zdecydowali się na przebudowę wnętrz pałacowych. Anna Potocka zawarła w tej sprawie umowę z rzeźbiarzem Wirgiliuszem Baumanem, który miał wykonać dekoracje sztukatorskie i tzw. marmoryzacje ścian według projektu Aignera. Bauman należał do zespołu pracującego kilkanaście lat wcześniej dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i ozdabiał m.in. Zamek Królewski w Warszawie. Z Aignerem współpracował też w Puławach, w posiadłości Czartoryskich.

W 1946 roku, w czasie prac konserwatorskich odsłonięto polichromię sklepienia, wykonaną według pierwotnego projektu Vincenzo Brenny, przedstawiającą niebo widziane z wnętrza ogrodowej antycznej pergoli, otoczone głowami Gorgon i innych potworów.

Z pierwotnego, bogatego wyposażenia ruchomego Pałacu do XXI wieku właściwie nie zachowało się nic poza przytwierdzonymi do ścian detalami i pojedynczymi rzeźbami. W latach 1939-1945 z Pałacu zniknęły m.in. meble z cennych gatunków drewna, obrazy, marmurowe rzeźby, wazony, wazy i inne naczynia z brązu, porcelana, lustra, świeczniki itp. Obecne ruchomości pałacowe to przedmioty nabyte już po wojnie, wypożyczone z muzeów lub zakupione ze środków CEN.

Zapisz